Τετάρτη 25 Δεκεμβρίου 2013

ΛΗΘΗ-ΑΓΝΟΙΑ-ΚΑΚΟ

ΛΗΘΗ-ΑΓΝΟΙΑ-ΚΑΚΟ
Παίρνοντας αφορμή από τη φράση του Σωκράτους «οὐδείς ἑκών κακός»,  επιχειρούμε μια διεισδυτική προσέγγιση στο θέμα, εμβαθύνοντας και αναζητώντας την αιτία του κακού. Ο Σωκράτης υπενθυμίζει πως η λέξη «κακό» είναι βαρβαρικής προελεύσεως (Κρατύλος του Πλάτωνος) ενώ για την ελληνική φιλοσοφία υπήρχε η «εμπόδιση της κίνησης», της «ροής» αυτού που είναι η «θεϊκή περιπλάνηση» =θεία άλη = αλήθεια. Θα λέγαμε ότι η φράση αυτή: «εμπόδιση της κίνησης» συνιστά μία ακριβής  ερμηνεία  της αντίστοιχης λέξεως και αποδίδει περιφραστικά την αιτία του φαινομένου.
Ο Σωκράτης ως φίλος τη σοφίας, όντας ο ίδιος ελεύθερος να κινηθεί σχετικά προς την αλήθεια, επιχειρεί δια μέσου του διαλόγου, κάθε φορά, να βοηθήσει τον εκάστοτε συνομιλητή του, πιστεύοντας ότι στο βάθος η ύπαρξή του καταφάσκει στο καλό.

Αν υποθέσουμε ότι η ζωή λειτουργεί ως ανταλλαγή ενέργειας, έκφραση, κίνηση, ροή συνεχής, τότε η  άρνηση του ανθρώπου να γνωρίσει την αλήθεια και στη συνέχεια να τη μοιρασθεί, ισοδυναμεί με την άρνηση της ίδιας της ζωής.
Η απομόνωση στο ατομικό εγώ δημιουργεί εμπόδια στην κίνηση αυτή. Το εγώ αποτρέπει από την προσέγγιση στη συνείδηση, η οποία οδηγεί στην επίγνωση της σχέσεως.
Η άμυνα που υπαγορεύει το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως δημιουργεί έναν ατομικό κλοιό, μέσα στον οποίο έχει την εντύπωση ο άνθρωπος ότι αυτοπροστατεύεται.  Ωστόσο, αυτός ο αποκλεισμός αποβαίνει, εν αγνοία του, η φυλακή του. Η άγνοια της αλήθειας τον καθιστά δέσμιο κι  αφού ο ίδιος δεν είναι ελεύθερος, ούτε και η θέλησή του μπορεί να είναι ελεύθερη, αλλά απορρέει απ’ αυτό στο οποίο είναι υποκείμενος και δέσμιος.
Μπορεί να προέλθει κάτι κακό από το καλό; Ποτέ δεν είναι δυνατόν από το καλό να προκύψει κακό, μόνο από την άγνοια του καλού. Από το κακό όμως μπορεί να προκύψει καλό, κι εννοούμε τη γνώση που προκύπτει από το βίωμα.
Από τη γνώση του κακού μπορεί να προκύψει καλό, όχι όμως από την άγνοια του κακού. Καθώς δεν μπορεί να προκύψει κάτι κακό από το καλό, αλλά από το ίδιο το κακό που  προυπάρχει, έτσι δεν μπορεί να προέλθει η γνώση από την άγνοια, αλλά μόνο από την επίγνωση της άγνοιας.
Η περίφημη ομολογία «ἕν οἶδα ὅτι οὐδέν οἶδα» του Σωκράτους εκφράζει γνώση της άγνοιας κι υποδηλώνει μια στάση ελευθερίας και  άρα γίνεται προϋπόθεση για την περαιτέρω γνώση.
Παρουσιάζεται το κακό ως άγνοια, πώς όμως λειτουργεί; Εύκολα συμπεραίνουμε ότι το κακό επαναλαμβάνεται. Αναζητώντας τους λόγους που διατηρείται και συνεχίζεται, θα μείνουμε σε μια παρατήρηση: οι συμβατικές συνθήκες που επικρατούν, καθορίζονται από τη σχετικότητα καλού-κακού που τα όριά της βρίσκονται μέσα στην αντίληψη του πεπερασμένου χρόνου, υπαγορεύουν έναν κοινό τρόπο σκέψεως και συμβιώσεως, ο οποίος καθορίζεται από τις βιοτικές και βιολογικές ανάγκες, ακόμα και τις οικογενειακές συμβάσεις. Αυτές οι άτυπες παραδοχές, δημιουργούν την ψευδαίσθηση της συντροφικότητας, διατηρούν συνθήκες όπου ο διάλογος και η αλήθεια δεν ευδοκιμούν.
Σημειώνεται η απουσία του ανθρώπου από το γίγνεσθαι, όταν ο ίδιος είναι ενταγμένος συμβιβαστικά μέσα σ’ ένα σχήμα ζωής. Αυτή η ένταξη τον αποτρέπει από το διάλογο που αναζητά την αλήθεια.  Κατά συνέπεια, άθελά του εμποδίζει τη ροή της, δημιουργεί ένα χάσμα, δεν μετέχει στη ζωή. Αυτή η απουσία  συνιστά την απουσία από το αιώνιο παρόν.

Αν θέλαμε να περιγράψουμε με μια εικόνα την αναμετάδοση του κακού που συμβάλλει στην διαιώνισή του, θα δίναμε την εικόνα της σκυταλοδρομίας, παρομοιάζοντας τη σκυτάλη με το κακό και το σκυταλοδρόμο ως τον άνθρωπο, που, εν αγνοία του, μεσολαβεί γι’ αυτήν την μετάδοση. Καθώς, η άγνοια του Εαυτού, είναι σχετική με την άγνοια του άλλου, συμπεραίνουμε ότι ο άνθρωπος που βρίσκεται στην άγνοια του Εαυτού λειτουργεί ερήμην του Εαυτού του και του άλλου και ερήμην της ίδιας της ζωής, η οποία λειτουργεί εν σχέση. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η ιστορία επαναλαμβάνεται.
Σ’ αυτήν την επανάληψη, αντιστάθηκαν όσοι είχαν γνώση του Εαυτού, αν και δέχθηκαν τη σκυτάλη δεν την μετέδωσαν. Καθώς με πλήρη επίγνωση, το κακό που υπέστησαν από τους άλλους το μετέβαλαν σε γνώση. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν δώσει το παρόν τους στην ιστορία ως μοναδικότητες.
Η άγνοια του καλού οφείλεται και στην απουσία της παιδείας, χωρίς την  οποία ο άνθρωπος γίνεται έρμαιο των αναγκών του. Έτσι, αφήνεται μέσα από τα απωθημένα, τα τραύματα, τις ενοχές, που έχει ανεπίγνωτα συσσωρεύει, να γίνει,  ασυναίσθητα, φορέας του κακού και το μεταδίδει, όπως ο σκυταλοδρόμος.
Εδώ αναγνωρίζουμε τη μεγάλη αξία της παιδείας στην αναμόρφωση και αλλαγή του κόσμου, η οποία αναχαιτίζει τη μετάδοση του κακού, ανακόπτει την αναπαραγωγή του με την μη ανταπόδοση.
Είναι γνωστό κατά την ηθική φιλοσοφία του Σωκράτους  ότι δεν θα πρέπει να αδικούμε ούτε και στην περίπτωση που μας έχουν αδικήσει. Η ολοκλήρωση αυτής της φιλοσοφίας δίνεται μέσω του Λόγου: «μή ἀντιστῆναι τῷ πονηρῷ· ἀλλ’ ὅστις σε ῥαπίσει ἐπί την δεξιάν σιαγόνα, στρέψον αὐτῷ και την ἄλλην…» που οδηγεί στο απόλυτο εφόσον ωθεί προς την υπέρβαση όπου φθάνει στο σημείο να πει: «Ἠκούσατε ὄτι ἐρρέθη, ἀγαπήσεις τον πλησίον σου και μισήσεις τον ἐχθρόν σου. Ἐγώ δε λέγω ὑμῖν, ἀγαπᾶτε τους ἐχθρούς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τους καταρωμένους ὑμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς και προσεύχεσθε ὑπέρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς και διωκόντων ὑμᾶς, …» ( απόσπασμα από την επί  του όρους ομιλία, κατ. Ματθ. 5,43-44)

Η μη ανταπόδοση του κακού γίνεται μόνον συνειδητά και αυτή η παιδεία  καθιστά τον άνθρωπο υπεύθυνο, αφυπνίζει την εγρήγορση της συνείδησης και τον αυτοέλεγχο. Γίνεται μια απεξάρτηση από τον κόσμο της σχετικότητας. Η παιδεία σκοπό έχει να ελευθερώσει τον ίδιο μέσω της γνώσεως της Αλήθειας (γνώσεσθε την αλήθεια και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς)
Η γνώση προϋποθέτει μια πορεία ελευθερίας που οδηγεί στο απόλυτο. Όταν ανάψει το εσωτερικό φως της συνειδήσεως ο άνθρωπος πορεύεται δοκιμαζόμενος, μέσω της σχετικότητας καλού- κακού προς την πραγμάτωση του αληθινού. Όσο όμως η συνείδηση μένει σε ύπνωση δεν υπάρχει πορεία προς τη γνώση, αλλά μια μετοχή στην άγνοια και στη σχετικότητα.

Ποιος είναι ο ρόλος του κακού στην εξέλιξη;
Η σχετικότητα που χαρακτηρίζει το πεδίο μέσα στο οποίο διέρχεται ο άνθρωπος, συνίσταται από ζεύγη αντιθέτων δυνάμεων. Υπάρχουν το καλό και το κακό, όπως το σκοτάδι και το φως, η νύχτα και η μέρα, η ζέστη και το κρύο. Πέρα όμως από τη σχετικότητα υπάρχει το απόλυτο. Η άγνοια του απόλυτα Καλού παραμένει όσο βρίσκεται σε ύπνωση η συνείδηση, όταν όμως αρχίζει η αφύπνισή της, ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραμένει στη σχετικότητα, αλλά οδεύει προς το απόλυτο. Τότε, η ψυχή, η οποία μετέχει, ανοίγει ορίζοντες και του δίνει, πλέον, τη βεβαιότητα της υπερβατικής φύσεως και τότε ο άνθρωπος λειτουργεί εν σχέση με τον άλλον και με το όλον. Του δίνει τη γαλήνη και την ηρεμία, η οποία δεν εξαρτάται από εξωτερικές συνθήκες.

Η σχετικότητα στην Τρίτη διάσταση λειτουργεί με την συνύπαρξη του φθαρτού σώματος και της άφθαρτης ψυχής. Το ένα αφορά την σχετικότητα, η οποία εμπίπτει στο χώρο χρόνο, το άλλο αφορά το άχρονο, την αιωνιότητα. Αυτή η συνειδητοποίηση ότι ο ίδιος είναι φορέας της ψυχής δεν επιτρέπει να επέλθει η λήθη.
Διέρχεται ο άνθρωπος παιδευόμενος μέσω της σχετικότητας ώστε ν’ αποκτήσει επίγνωση, γεγονός που συμβαίνει μέσω του κακού. Η συμβολή του κακού στην εξέλιξη κατανοείται καλύτερα, εάν σκεφτούμε ότι οι δοκιμασίες που την προωθούν, δεν θα υπήρχαν, εάν δεν υπήρχε το κακό, μέσω του οποίου ο αναζητητής της αλήθειας, που πορεύεται προς τη γνώση κατακτά την ελευθερία του. Επίσης, πολλές φορές, οι ενοχές είναι που προκαλούν την αφύπνιση της συνειδήσεως και ο έλεγχος της συνειδήσεως ενεργοποιείται όταν ο άνθρωπος πράττει κάτι κακό.
Η ματιά προς τα έξω γίνεται εις βάρος της αλήθειας, τα φαινόμενα απατούν. Όταν παραμένει ο άνθρωπος στην εξωτερική μορφή των πραγμάτων δεν εξελίσσεται, δημιουργείται χάσμα ανάμεσα στον ίδιο και τη συνείδησή του, ανάμεσα στον εαυτό του και τη ζωή, ανάμεσα στον έναν και στον άλλον. Στερεί την ίδια την ύπαρξή του από την αλήθεια, η οποία είναι ζωογόνος δύναμις και λειτουργεί με το θαυμάσιο νόμο της αλληλεπίδρασης.
Παραμένοντας στη σχετικότητα παραμένει στην άγνοια, η οποία του επιτρέπει να βιώνει την ύπαρξή του μακράν της αλήθειας.
 Η άγνοια συμπεραίνουμε ότι οφείλεται στη λήθη της ένθεης υποστάσεως.
Η απόσπαση του ανθρώπου από την αλήθεια δημιουργεί τις προϋποθέσεις του κακού, αλλά η αλήθεια είναι μία πραγματικότητα η οποία συνιστά τη λειτουργικότητα της ζωής, δηλαδή της σχέσεως.
Ο ίδιος ο άνθρωπος δίνει το δικαίωμα στον εαυτό του να παραμένει στην άγνοια, αυτό του το υπαγορεύει το ατομικό εγώ. Κατά κάποιον τρόπο τον παραπλανά κι ενώ βρίσκεται στην άγνοια, νομίζει ότι γνωρίζει καθώς δεν του δίνει το περιθώριο να διερωτηθεί μήπως κάνει λάθος. Οι συνθήκες που δημιουργεί το ατομικό εγώ ενώ δείχνουν να είναι ευοίωνες προς την ατομικότητα,  μακροπρόθεσμα είναι πάντοτε αρνητικές.
Η κοσμοθεωρία του υλισμού, η οποία έδωσε στον άνθρωπο την εντύπωση ότι είναι ον βιολογικό και κατά συνέπεια θα υποστεί τη φθορά και το θάνατο, ενέτεινε το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως, μέσα από το οποίο ως συνέπεια εξήρθε ο φόβος και η επιθετικότητα. Υπ’ αυτές τις προϋποθέσεις δεν μπορεί να λειτουργήσει ως ον κοινωνικό και μεταφυσικό. Κι αυτό δίνει έμφαση στον αγώνα της επιβιώσεως, τον οποίο στηρίζουν και υποστηρίζουν οι συμβατικές συνθήκες ζωής. Εγκλωβίζεται κι αποπλανάται ο άνθρωπος στις συνθήκες αυτές και υπό την αντίληψη του συμβατικού χρόνου. Ωστόσο, η πραγματικότητα με την οποία αντιστοιχεί ο ίδιος, αν και δεν αναζητά να τη γνωρίσει είναι υπαρκτή και υποφώσκει. Εάν κι όταν τη γνωρίσει θα έχει  τη χαρά που προσφέρει η απενεχοποιημένη συνείδηση και την αντίστοιχη ελευθερία.

Η κοσμοθεωρία του υλισμού καταρρέει και μαζί της ολόκληρο το οικοδόμημα ενός πολιτισμού.
Το  εγώ καθίσταται ο εχθρός του ιδίου του ανθρώπου όταν δρα ερήμην της ψυχής και της συνειδήσεως και κατά συνέπεια ερήμην του άλλου και του όλου.
Ο λόγος του Θεού εντοπίζει τον εχθρό στην εξάρτηση με το σώμα και σε κάθε εξάρτηση με πρόσωπα ή πράγματα. Υπαγορεύει πάρα πολλούς τρόπους απαλλαγής και προτείνει την υπέρβαση…
 Γεγονός είναι ότι ο άνθρωπος δεν γνωρίζει το κακό παρά μόνον βιωματικά, κι όχι όταν το  επιβάλλει στον άλλον εν αγνοία του, αλλά κυρίως όταν το υφίσταται.
 Για να γνωρίσει, λοιπόν, το κακό που έχει, εν αγνοία του, επιβάλλει στον άλλον, θα πρέπει να το υποστεί.
Αυτό παραπέμπει σ’ έναν νόμο δικαιοσύνης, ο οποίος είναι απρόσιτος μέσα από την γραμμική αντίληψη του χρόνου. Θα λέγαμε, πως σ’ αυτήν την ασύνειδη αναμετάδοση και διατήρηση του κακού, προσδοκούμε στην αφύπνιση, εφόσον στον κόσμο των τριών διαστάσεων υπάρχει η ενεργός συμμετοχή της αγάπης, η οποία λειτουργεί προτείνοντας τη θεραπευτική μέθοδο της κατανόησης.
Διατηρώντας ο άνθρωπος το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως, όντας περιχαρακωμένος στην ατομικότητά του, διατηρεί και τις ενοχές και τα απωθημένα και τα τραύματα. Κάθε απόσπαση ή ανάταση προέρχεται από μια επίπονη προσπάθεια, την οποία το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως την αρνείται και η επίπονη αυτή προσπάθεια είναι μία επαναστατική αλλαγή που γίνεται με τη διάσπαση των ορίων, την αυτοσυντριβή.

 Η μη ανταπόδοση του κακού είναι μια μέθοδος που μπορεί να προκαλέσει την αφύπνιση της συνειδήσεως του θύτη. Είναι η προσπάθεια που επιχειρεί η αγάπη, η οποία είναι και γνώση. Ακόμα, κι αν δεν προκαλέσει την αφύπνιση, ωστόσο, η μη ανταπόδοση του κακού είναι μια έκφραση αυτού που βρίσκεται εν σχέση με την αλήθεια της ψυχής και της συνειδήσεως, εν σχέση με το όλον. Μ’ αυτό τον τρόπο συμβαίνει η απαρχή της αλλαγής του τρόπου σκέπτεσθαι. Η μόνη ελπίδα για την αλλαγή υπάρχει εδώ.


Ας επιστρέψουμε και πάλι στην άγνοια η οποία παραμένει, εφόσον ο άνθρωπος διατηρεί τη φυγοπονία. Ποιες οι προϋποθέσεις της αφύπνισης της συνειδήσεως δεν γνωρίζουμε. Αυτό συνιστά ένα μυστήριο, μπορεί να συμβεί και στον πλέον ένοχο.
Ο λόγος του Σωκράτους «οὐδείς ἑκών κακός» συγκλίνει με το λόγο του Θεανθρώπου «πάτερ ἅφες αὐτοῖς οὐ γαρ οἴδασι τι ποιοῦσι».


Αλκμήνη Κογγίδου

Ποιήτρια-δοκιμιογράφος

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Παρ' όλα αυτά
Εσύ θα ξαναγεννηθείς
Χριστέ μου
Εγώ θα σε διαφυλάξω
άσβυστον
σαν το κερί
μες την αντάρα
δεν έχω τίποτε αξιότερο
απ' αυτό να κάνω
Μου δίδαξες
πως για να βγάλω
τη ζωή
πρέπει να χάσω
τη ζωή
Μου δίδαξες
πως για να βγάλω
το χυμό
πρέπει να στύψω
το λεμόνι
 ΣΧΕΔΙΑ ποιητ. Συλλ. Αλκμήνης Κογγίδου