Παρασκευή 22 Απριλίου 2016

Ο ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ (ο Κανένας)

Ο ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ
(«Ο Κανένας»)
Η Ομήρου Οδύσσεια σηματοδοτεί την ανθρώπινη μετάβαση από το γήινο πεδίο στο υπερβατικό. Οι άθλοι του Οδυσσέα, για τους οποίους μας ειδοποιεί ο μέγιστος των ποιητών, αποτελούν πορεία αυτογνωσίας και προϋπόθεση ώστε να διασωθεί η ανάμνηση και να μην αποπροσανατολιστεί ο άνθρωπος από τον ένθεο προορισμό του.
Ο Όμηρος λειτουργεί ως μύστης, περιγράφοντας, με θαυμαστή λεπτομέρεια την περιπέτεια, ουσιαστικά, της επιστροφής της ψυχής στον πραγματικό της προορισμό, μέσω των άθλων που επιτελεί σ’ όλο το διάβα της πορείας της. Και, ιδιαιτέρως, θαυμαστό είναι το γεγονός, ότι ο Όμηρος είχε τη διόραση ώστε να «βλέπει» τα ορατά και τα αόρατα και να διαθέτει τη γνώση των φυσικών και υπερφυσικών φαινομένων!
Αδυνατούμε να εκτιμήσουμε το θαύμα του Ομηρικού λόγου στην πληρότητά του, μέσω του οποίου γίνεται μια διαχρονική πρόταση, ιδιαίτερα στον Έλληνα ώστε να εντρυφήσει στο νόημα της ζωής και κυρίως να αντιμετωπίσει τη ζωή ως σύγχρονος Οδυσσέας. Κατά την πορεία της αυτογνωσίας έρχεται αντιμέτωπος με τον κατώτερο εαυτό του, τον υποτάσσει και κυριαρχεί σ’ αυτόν, με τη βοήθεια της θεάς της Σοφίας (Αθηνά) . Άλλωστε, η κατάκτηση γνώσεων, σχετικών μ’ αυτό που είναι ο ίδιος και ακόμα δεν το γνωρίζει, φυσικά, προϋποθέτει άθλους, καθώς, μέσω της σχετικότητας, μετέρχεται αντιθετικών δυνάμεων, που εντός του κυοφορεί.
Δεν είναι ένα επίτευγμα ακατόρθωτο για τον άνθρωπο· χωρίς όμως την σωστή αξιολόγηση της ζωής, η οποία δεν διακόπτεται αλλά συνεχίζεται από τη μια διάσταση στην άλλη, θα ήταν αδύνατο.
Ο Οδυσσέας συμβολίζει την ανθρώπινη ψυχή, ενώ το σπήλαιο αποτελεί ένα σύμβολο του συλλογικού ασυνειδήτου μέσα στο οποίο η ψυχή χάνει την ταυτότητά της και γίνεται ο Κανένας, όνομα με το οποίο ο Οδυσσέας συστήνεται στον Κύκλωπα.
“Κύκλωπα, τ' ὄνομά μου θές ; Ἐγὼ σ' τὸ φανερώνω•
κι ἐσὺ τὸ δῶρο ποὺ ἔταξες νὰ μὲ φιλέψης τώρα.
Κανένας ὄνομα ἔχω ἐγώ• Κανένα μὲ φωνάζουν κι ἡ μάνα μου κι ὁ κύρης μου, κι οἱ ἄλλοι μου οἱ συντρόφοι.”
Ομήρου Οδύσσεια [ραψωδία ι στίχ.364-367 (έμμετρη μετάφρ. Αργύρη Εφταλιώτη) ]
Ο Οδυσσέας αυτοχαρακτηρίζεται « ο Κανένας», γεγονός που σημαίνει ότι έχει την επίγνωση του κινδύνου και της απώλειας του εαυτού του μέσα στο σπήλαιο (συλλογικό ασυνείδητο).
Η επίγνωση του κινδύνου, βέβαια, είναι πρωταρχική στην πορεία της αυτογνωσίας. Καθώς συνειδητοποιεί ο άνθρωπος τον κίνδυνο, εστιάζει την προσοχή του στον αυτοέλεγχο, χρησιμοποιεί τον νου και μάχεται ενάντια σε ό,τι τον παγιδεύει.
Ο άνθρωπος δεν έχει την επίγνωση του κινδύνου χωρίς την αυτοπαρατήρηση. Είναι γεγονός, ότι, μέσω του ατομικού εγώ, έχει σχέση με το συλλογικό ασυνείδητο και τότε, παθητικά, παραχωρεί την ύπαρξή του στους άλλους, τους πολλούς («όταν είμαι οι άλλοι /είμαι ο κανένας»).
Κι αυτή η απουσία επιγνώσεως είναι καθοριστική, με αποτέλεσμα να χάνει τη μνήμη και να αποσυνδέεται από τη μοναδικότητά του.
ΣΠΟΥΔΗ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ
Όταν είμαι ο Ένας
Είμαι ο άλλος
Όταν είναι δύο
Είμαι ο τρίτος
Όταν είμαι οι άλλοι
Είμαι ο κανένας
Διαπνέομαι από τα χαμηλότερα ρεύματα
Που κατακρατούν το μίασμα
Άγομαι και φέρομαι απ’ αυτά
Άγω και φέρω τους πολλούς
Καθώς και οι πολλοί εμένα
(Ποιητική συλλογή Α Κ. ΣΧΕΔΙΑ)
Το ατομικό εγώ προσφέρει το έδαφος ώστε να καλλιεργηθεί, ανεξέλεγκτα, κάθε είδους υποβολή που προέρχεται από το συλλογικό ασυνείδητο κι απ’ ό,τι συνιστά το κατεστημένο, τις αντιλήψεις, τις συνήθειες που επικρατούν στο πνεύμα των πολλών. Υπάρχει μια σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ του εγώ και του κόσμου. “ΕΓΩ είναι ένας άλλος” γράφει ο Rimbaud. Και ο Γεώργιος Σεφέρης, σχολιάζοντας στο δοκίμιό του «Το ημερολόγιο της Κυρίας Έρσης», γράφει: «αυτό που λέγεται εγώ μπορεί ν’ ανήκει σε πολλούς ανθρώπους..» Ασφαλώς και ανήκει σε πολλούς ανθρώπους, θα λέγαμε, για το λόγο ότι το εγώ, που είναι δέκτης σχηματοποιείται από τις επιρροές των άλλων, όχι όμως μόνον απ’ αυτές, φέρει και καταβολές!
Το «εγώ» αποτελεί έναν, κατ’ επίφαση, θώρακα αυτοπροστασίας. Ουσιαστικά, όμως, πρόκειται για αποκλεισμό καθώς ο άνθρωπος παραμένει μέσα στο χώρο της σχετικότητας ως αγνοών και αγνοούμενος.
Ο καθείς αποτελεί μια μοναδικότητα ανεπανάληπτη, δεν έχει όμως αποκτήσει επίγνωση της μοναδικότητάς του κι όταν την αποκτήσει δεν είναι εύκολο να τη διατηρήσει στη σχετικότητα του χωροχρόνου· αυτό προϋποθέτει άθλους.
Το ατομικό εγώ, που ισχυροποιείται, μέσω του ενστίκτου της επιβιώσεως, μάχεται την επίγνωση της μοναδικότητας και έρχεται σ’ αντίθεση με τον αγώνα της αυτογνωσίας.
Η υλιστική κοσμοθεωρία και το σύστημα που επικρατεί, κατέλυσε κάθε τέτοια ανάμνηση, δημιούργησε την εντύπωση του γραμμικού χρόνου, κατά την οποία, η ζωή αρχίζει με τη γέννηση και τελειώνει με το θάνατο και διέγραψε, μέσα σ’ αυτή τη διαδρομή, την υπαρξιακή ανησυχία. Έτσι, η ύπαρξη ενταφιάσθηκε μέσα στην αντίληψη του γραμμικού χρόνου που απέσπασε τον άνθρωπο από την ανησυχία, η οποία, βέβαια, εάν υπήρχε θα κρατούσε ζώσα την ύπαρξή του μέσα στο συνεχές παρόν.
Σε κάθε προσπάθεια που επιχειρεί ο άνθρωπος να ξεχωρίσει, εκφράζοντας την ύπαρξή του δημιουργικά, δέχεται πολεμική.
Οι άθλοι, λοιπόν, θα χρειαστούν, όχι μόνον, για να αντιμετωπίσει τις δικές του αδυναμίες αλλά και για να αντιμετωπίσει τους άλλους, που έρχονται αντιμέτωποι σ’ αυτή του την πορεία.
Όταν ο άνθρωπος γίνει ο εαυτός του, τότε είναι ο Ένας («Όταν είμαι ο Ένας /
Είμαι ο άλλος»)που σημαίνει ότι έχει τη δυνατότητα και την ελευθερία να γίνει ο άλλος, να τον κατανοήσει και συνεπώς να τον αντιμετωπίσει σωστά, χωρίς να χάνεται.
Δεν υπάρχει στιγμή που δεν συμβαίνει κάποια μεταβολή, μέσα στη ροή των πραγμάτων( « τα πάντα ρει και ουδέν μένει») κατά τον Ηράκλειτο.
Εάν, λοιπόν, χάσει την ανάμνηση και την ανησυχία που κρατά ζωντανή την ύπαρξή του και τον συνδέει με τη ψυχή και τη συνείδηση, τότε είναι επόμενο να μην διαχειρίζεται το χρόνο σωστά.
Το συλλογικό ασυνείδητο κρύβει τον κίνδυνο της απώλειας, μέσα σ’ αυτό η σχετικότητα μεσολαβεί και επέρχεται η λήθη. Ως επι τω πλείστον, ο άνθρωπος δεν θέλει να διαφέρει από τους άλλους για να μη νιώθει μοναξιά, θέλει να είναι αποδεκτός και δεν διαγωνίζεται ως προς το να κρατήσει ακέραιη την ανάμνηση της υπαρξιακής του αλήθειας, για πολλούς λόγους, ένας από τους οποίους είναι, ότι κανένας δεν του το ζητάει αυτό, ούτε η κοινωνία, ούτε η οικογένεια, επομένως υπόκειται τη λήθη. Η διαφορά είναι λεπτή εάν την υπόκειται με επίγνωση ή ανεπίγνωτα!
Ο Οδυσσέας δίνει το όνομα ο Κανένας μέσα στο σπήλαιο του Κύκλωπα Πολύφημου, αυτό δείχνει ότι είχε επίγνωση. Αν αντιπαραβάλουμε το σπήλαιο με το συλλογικό ασυνείδητο, ο κίνδυνος αυτός, της λήθης, συμβαίνει ως επί τω πλείστον ανεπίγνωτα.
Η υπαρξιακή ανησυχία στη σχετικότητα του χωροχρόνου, είναι απαραίτητη ώστε να διατηρηθεί η αλήθεια πως ο άνθρωπος είναι παιδί του σύμπαντος.
Αλκμήνη Κογγίδου
Ποιήτρια-δοκιμιογράφος

Πέμπτη 14 Απριλίου 2016

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ


Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ
Η μνήμη είναι καθοριστική στην πορεία της αυτογνωσίας, γίνεται, ταυτόχρονα, οδός και επίγνωση υπαρξιακού προορισμού. Ο Οδυσσέας κλείνει τα ώτα των συντρόφων του για να μην υποστούν τις Σειρήνες και αποπλανηθούν και ξεχάσουν, ο ίδιος, όμως, αντιμετωπίζει το θελκτικό τους τραγούδι, δεν αρνείται να υποστεί τη γοητεία αυτή, δεν φοβάται την αποπλάνηση, θέλει να τη γνωρίσει και να την αντιμετωπίσει μ’ όλες του τις δυνάμεις. Αυτό συμβαίνει γιατί έχει τη μνήμη της προελεύσεως και του προορισμού του.
Δεν είναι, βέβαια, η μόνη δοκιμασία του Οδυσσέα, που αποδεικνύει ότι ο Ομηρικός ήρωας διατηρεί τη μνήμη, σ’ αντίθεση με τους συντρόφους του, τους οποίους, γνωρίζοντας, ότι δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν αυτήν την πρόκληση, προσπάθησε να τους προστατεύσει. Ο ίδιος, έχοντας αυτογνωσία, δεν φοβάται μήπως λησμονήσει το σκοπό του ταξιδιού του, που είναι η επιστροφή στην Ιθάκη. Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, ότι και κάθε άνθρωπος που έχει αυτήν την μνήμη, όπως ο Οδυσσέας, δεν αποπλανάται, διατηρεί ζώσα την ύπαρξή του και αξιολογεί το χρόνο διαφορετικά.
Ο υπαρξιακά αφυπνισμένος, ενώ ζει στη σχετικότητα, είναι σημαδεμένος ανεξίτηλα από αυτήν την μνήμη, γι’ αυτό το λόγο κατέχεται από το νόστο του Απόλυτου, που γίνεται κίνητρο πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας και παραμένει ηθικά ασυμβίβαστος. Χωρίς, αυτήν, άλλωστε, δεν θα επιχειρούσε και τις αντίστοιχες υπερβάσεις στη ζωή του.
Τι σημαίνει υπάρχω;
Σημαίνει ζω συνειδητά το παρόν. Έχω συνείδηση του εαυτού μου, μέσα στο συνεχές γίγνεσθαι. Αντιλαμβάνομαι τη ζωή ως σχέση και ως συνεχή κίνηση. Δεν χάνω την επίγνωση και τον έλεγχο του εαυτό μου μέσα στο συνεχές γίγνεσθαι, όπου τα πάντα υπόκεινται σε μια μεταβλητότητα. Η ύπαρξή μου είναι ζώσα, μόνον, αναφορικά προς την αλήθεια και το δίκαιο. Χρειάζομαι έναν καθρέφτη για να μπορώ να παρατηρώ τι μου συμβαίνει μέσα στη ροή των πραγμάτων και στον κόσμο της σχετικότητας. Επιδιώκω να ελέγχω τον εαυτό μου, αναζητώντας τον και βλέποντάς τον μέσα σε καθρέφτη καθαρό. Επιδιώκω να μη χάσω την επαφή μου με την αλήθεια, που αυτό θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την υπαρξιακή μου απώλεια. Όλα παίζονται και υπάρχει ο κίνδυνος να υποστώ τη λήθη.
Για να υπερέχει ο νους, μέσα στη σχετικότητα, θα χρειαστεί ο άνθρωπος να ίσταται και να ελέγχει τη βιολογική και βιοτική του περιχαράκωση και να χρησιμοποιήσει το σώμα (σήμα ή τάφος)ως όχημα.
Αγαπώντας τον εχθρό του, θα βρίσκει τον τρόπο να προβαίνει σε υπερβάσεις, οι οποίες λειτουργούν ως μια πρόκληση για μαθητεία.
Καθώς «τα πάντα ρει και ουδέν μένει» (Ηράκλειτος) στη σχετικότητα δοκιμάζονται όλα, οπότε είναι φυσικό κάθε πνευματική κατάκτηση, όσο ηρωϊκή και να είναι, να μην αρκεί. Όλα τα κέρδη, που αφορούν κατακτήσεις ελευθερίας, θα χαθούν, αν δεν πορεύεται, αενάως, αναφορικά προς την αλήθεια και το δίκαιο.
Υπάρχει ο κίνδυνος, ο άνθρωπος να βλέπει με τρόπο υποκειμενικό τα λάθη του και να δώσει μια ερμηνεία υποκειμενική σ’ ό,τι του συμβαίνει και να θέλει ν’ απαλλαγεί από την περαιτέρω προσπάθεια.
Ο καθαρός καθρέφτης παρουσιάζει την αντικειμενική εικόνα. Αλλά, ποιος θα μπορούσε να είναι ένας καθαρός καθρέφτης;
Η σχέση, μέσω της διαλεκτικής με τον άλλον, γίνεται ένας καθαρός καθρέφτης, όταν λειτουργεί αναφορικά προς το Λόγο. Διατηρεί την εγρήγορση μέσα στο διηνεκές.
Αξιολογώντας ο άνθρωπος τη ζωή με βάση τη γραμμική αντίληψη του χρόνου, δεν προβαίνει σε υπερβάσεις υπαρξιακές, ούτε καν τις επιδιώκει. Αυτές οι υπερβάσεις όμως προάγουν στη γνώση των άγνωστων δυνατοτήτων.
Η υπέρβαση ως μέσον κατάκτησης της ελευθερίας στην αρχαία Ελλάδα ήταν γνωστή ως πρόταση ζωής καθώς αποτελούσε τρόπο αυτογνωσίας.
Ας μην ξεχνούμε ότι την ίδια πρόταση κάνει και ο λόγος του Θεού, που αναφέρεται συνεχώς σε υπερβάσεις:
«᾿Αλλὰ ὑμῖν λέγω τοῖς ἀκούουσιν· ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς,
εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμῖν, προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς.
τῷ τύπτοντί σε ἐπὶ τὴν σιαγόνα πάρεχε καὶ τὴν ἄλλην, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντός σου τὸ ἱμάτιον καὶ τὸν χιτῶνα μὴ κωλύσῃς.
παντὶ δὲ τῷ αἰτοῦντί σε δίδου, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντος τὰ σὰ μὴ ἀπαίτει.
καὶ καθὼς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς ὁμοίως» (κατ. Λουκ. 27-31 Κεφ.6)
Η άθληση του σώματος δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά συνιστούσε τμήμα της παιδείας στην αρχαία Ελλάδα που συμπληρώνονταν από τη μουσική και τη φιλοσοφία. Η ολιστική φιλοσοφία αναδεικνύει τη σχέση του ενός με το όλον και προτείνει τη διαλεκτική ως μέσον αυτογνωσίας και την αυτογνωσία ως μέσον για την γνώση του σύμπαντος! Η γνώση αυτή φυσικά δεν έχει σχέση με τη γραμμική αντίληψη του χρόνου.
Κάθε αθλητής που αθλείται, καταπονείται σε τέτοιο βαθμό ώστε να παρουσιάζει στα μάτια των άλλων, την εικόνα του άθλιου, από την μεγάλη του προσπάθεια. Κι όμως ο ίδιος έχει επιτελέσει μια υπέρβαση των ορίων! Επιτελώντας άθλους φτάνει σε τέτοια καταπόνηση του σώματός του, με αποτέλεσμα η εικόνα του να φαίνεται στους άλλους, άθλια. Συνεπώς, δεν αποτελεί πρότυπο προς μίμηση. Είναι, ωστόσο, η προσπάθειά του αυτή, ικανή να του δώσει τη γνώση και άλλων δυνατοτήτων του, η οποία του χαρίζει την ευδαιμονία. Για ορισμένους όμως μπορεί να αποτελέσει πρότυπο.
Ο αθλητής στον οποίο αναφερόμαστε, αθλείται μέσα στη σχετικότητα αλλά την υπερβαίνει γιατί διατηρεί την ανάμνηση της υπερβατικής του φύσεως με την οποία επιδιώκει να επανασυνδεθεί. Δεν τον ενδιαφέρει να αναγνωριστεί, να τύχει δόξας και τιμής, αντίθετα, ως επι τω πλείστον, όλοι όσοι εξέφρασαν μέσα από τη ζωή και το έργο τους, αυτήν τη στάση, εδιώχθησαν και δεν υπήρξαν πρότυπα προς μίμηση.
Η λάθος αντίληψη περί ζωής, που επικρατεί, δίνει έμφαση στο φαινόμενο, στη βιολογική νεότητα και στις φυσικές απολαύσεις, που μπορεί να ικανοποιήσουν ένα μέρος του ψυχισμού, μέσα στην έννοια του συμβατικού χρόνου και τρόπου ζωής.
Η συνειδητή βίωση του παρόντος, προϋποθέτει την απόσπαση από την αντίληψη που προσφέρουν οι αισθήσεις και την ενσυνείδητη μετοχή στο άχρονο συνεχές, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει απαξίωση του χρόνου. Αντίθετα, αυτός που βιώνει το παρόν συνειδητά διαχειρίζεται τον χρόνο με την επίγνωση ότι η ζωή είναι σχέση. Συνεπώς, δεν αγνοεί τον άλλον, αλλά εργάζεται και λειτουργεί με τη συνειδητότητα της σχέσεως. Έτσι, δίνει την ευκαιρία και στους άλλους να αξιολογήσουν, διαφορετικά, τη ζωή. Αποδεικνύει, επίσης, ότι η χαρά δεν εξαρτάται από τα υλικά αποκτήματα αλλά είναι αποτέλεσμα νίκης και σχετική με την ηθική υπόσταση.
Όσοι βρίσκονται στο γραμμικό χρόνο, αυτήν τη στάση ζωής, μην μπορώντας να την αξιολογήσουν σωστά, άλλοτε την απαξιώνουν κι άλλοτε τη θεωρούν μαρτυρική. Ωστόσο, είναι μια συνειδητή επιλογή, η οποία δίνει στον αθλητή της ζωής, ευκαιρίες να κάνει τις υπερβάσεις του, όπου χρειάζονται και να βρίσκεται, αδιαλείπτως, στο συνεχές παρόν. Η αυτογνωσία καθιστά τον άνθρωπο, παιδί που χαίρεται όταν μοιράζεται το παιχνίδι αυτό της ζωής. Αυτό και μόνον δίνει μια άλλη εικόνα του ανθρώπου μέσα στον κόσμο.
Για κάθε σκεπτόμενο, η εικόνα του κόσμου τούτου, σε παγκόσμιο επίπεδο είναι απογοητευτική. Επιστρέφοντας στον πολιτισμό μας, δίνουμε στη σκέψη μας μια ευκαιρία να συνδεθεί με τις αιώνιες αλήθειες οι οποίες συνιστούν την πραγματική αξία της ζωής.
Όποιος έχει τη μνήμη (α-λήθη) επιχειρεί τις υπερβάσεις, μέσα στη σχετικότητα του χωροχρόνου, αφενός μεν για να μην αποκοπεί από τη θεία του υπόσταση και αφετέρου για να επιτελέσει την αποστολή του, σύμφωνα με τα τάλαντά του. Εδώ, στην περίπτωση αυτή, παρουσιάζεται η ζωή μεταξύ ουρανού και γης ως αδιάλειπτη συνέχεια, με την προϋπόθεση ότι μεσολαβεί η μνήμη (α-λήθη).
ΑΛΚΜΗΝΗ ΚΟΓΓΙΔΟΥ Ποιήτρια-δοκιμιογράφος
Μου αρέσει!Δείτε περισσότερες αντιδράσεις
Σχολιάστε
Σχόλια
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟΣ Πάντα εξαιρετικές άψογες και τεκμηριωμένες οι φιλοσοφικές απόψεις σου. Συγχαρητήρια!!!!!