Τετάρτη 12 Μαρτίου 2014

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΩΣ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΟΡΑΜΑΤΩΝ

                                  Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
                 ΩΣ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ  ΕΘΝΙΚΩΝ ΟΡΑΜΑΤΩΝ


 Διαβάζοντας τους στοχασμούς του μεγάλου εθνικού μας ποιητή Δ. Σολωμού επάνω στο ποίημα «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» φέρνουμε ενώπιόν μας, ενώπιον του παρόντος τη διαδικασία της ανθρώπινης μετάβασης από τη σκλαβιά στην ελευθερία, μιας μετάβασης που διεργάζεται η μεταφυσική ιδιότητα του ανθρώπου.  «...- τους αρπάζεται η γη και τοιουτοτρόπως αναγκάζονται να ξεσκεπάσουν εις τα βάθη τους την αγιωσύνη της ψυχής τους. Εις τον πάτο της εικόνας πάντα η Ελλάδα με το μέλλον της. Από την αρχή ως το τέλος περνάνε από πόνον εις πόνον έως τον άκρον πόνο.» Κι αλλού «....Τοιουτοτρόπως από τη μικρότητα του τόπου ο οποίος παλεύει με μεγάλες ενάντιαις δύναμαις θέλει έβγουν οι Μεγάλαις Ουσίαις.» Το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός έδωσε το έναυσμα στον πανμέγιστο ποιητή να μας βεβαιώσει πόσο η ελληνική ψυχή συνδέεται και τροφοδοτείται απ’ τα εθνικά οράματα.
    Οραμα είναι η Ιδέα, η οποία συλλαμβάνεται προδρομικά και υπηρετεί έναν ανώτερο σκοπό. Αφορά την πραγμάτωση ενός ιδανικού. Το όραμα περιλαμβάνει μία σφαιρική αντίληψη, η οποία συνιστά έναν τρόπο σκέπτεσθαι κι ένα τρόπο ζωής διαφορετικό από το υπάρχον.
  Το όραμα της ειρήνης, της αδελφοσύνης και της αρετής, μέσα από την άμιλλα ενσαρκώνεται στην ολυμπιακή ιδέα, μια ιδέα που αφορά το μέλλον. Εθνικό όραμα με οικουμενική διάσταση είναι  η Δελφική Ιδέα. Προβάλλει την ιδανική πολιτεία ως συμπολιτεία, προσφέροντας όλους τους τρόπους των εκφράσεων και των δραστηριοτήτων, που αφορούν τη σχέση του ανθρώπου με τη φυσική και τη μεταφυσική. Ο Σικελλιανός απόστολος του οράματος «της ξαναγεννημένης Ελλάδας, της ηθικής πηγής των πάντων», μεταφέρει στο έργο του μηνύματα διδασκαλίας για μια επιστροφή στο ωραίο και το ηθικό. Αλλά και ο Κάλβος, ο ποιητής της Ιδέας υμνεί τους ιερούς αγώνες του έθνους, τους εμπνευσμένους από το όραμα της ελευθερίας.
   Tα εθνικά οράματα δεν είναι αποκομμένα από τα πανανθρώπινα για το λόγο ότι το Ελληνικό Πνεύμα καταθέτει έννοιες οικουμενικές. Ξεκινούν από τα βάθη της ιστορίας, τα διακρίνουμε στους μεγάλους ποιητές: τον Ομηρο, τον Σοφοκλή, τον Αισχύλο, τον Ευριπίδη. Πολλές φορές υλοποιούνται στη μορφή ενός προτύπου, όπως η Αντιγόνη, ο Ηρακλής, ο Οδυσσέας. Αλλοτε, παρουσιάζονται ως κώδικες ζωής, στα  κοσμοϊστορικής σημασίας επιγράμματα. Είναι στόχοι αμετακίνητοι και αιτούν τη δική μας   αυτογνωσία. Αποτελούν ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τη λογοτεχνία κάθε εποχής, καθώς ανεξάντλητη είναι η μάχη που δίνει ο άνθρωπος για να κατακτήσει την ελευθερία και την αρετή. Το όραμα της ελευθερίας ως πηγή έμπνευσης, τροφοδοσίας πνευματικής και οραματισμού διατρέχει την ιστορία. Ο λογοτέχνης κάθε εποχής, ζώντας μέσα από τη Συνείδηση το δράμα του έθνους του, εκφράζει στο έργο του την πάλη ανάμεσα στην ύλη και στο Πνεύμα. Μετουσιώνει σε λόγο τις δοκιμασίες του λαού του. Διαμεσολαβεί ώστε ν’ αντιμετωπίσει ο δοκιμαζόμενος άνθρωπος τις αρνητικές καταστάσεις ως  εμπειρίες, από τις οποίες θα συνάξει τη Γνώση.
   Ο λογοτέχνης σήμερα εαν δεν διαπνέεται απ’ τα εθνικά οράματα αποσπάται από τη συνέχεια του Ελληνικού Πνεύματος και αδυνατεί να συνειδητοποιήσει την εξελεκτική του πορεία, η οποία διαδραματίζεται μέσω των δοκιμασιών.  Οι δοκιμασίες αυτές διαφοροποιούνται από εποχή σε εποχή. Ο εργάτης του λόγου ανταποκρινόμενος στις εκάστοτε ιστορικές αναγκαιότητες, εκμεταλεύεται τις δοκιμασίες του λαού του  καλλιτεχνικά και πνευματικά. Μ’ αυτόν τον τρόπο συμβάλλει ώστε να τον αποσπάσει από το διαβρωτικό σύστημα, το οποίο λειτουργεί ισοπεδωτικά καταργώντας την προσωπική ευθύνη και ελευθερία. Η λογοτεχνία, η εμποτισμένη από τα εθνικά οράματα τροφοδοτεί την εθνική μας ταυτότητα. Ξεκινώντας απ’ τις πηγές αυτές προωθούμε την αυτογνωσία μας, που είναι τόσο αναγκαία σ’ αυτή την ιστορική στιγμή, που η υλιστική κοσμοθεωρία περιόρισε τον άνθρωπο στη βιοτική επικράτεια.
   Η λογοτεχνία σήμερα καλείται ν’ ανασύρει τον άνθρωπο από την υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής και να τον βοηθήσει ν’ ανασυντάξει τις δυνάμεις του επιστρατεύοντας τη μνήμη, ως Αλήθεια που τον συνδέει με την ουσία των πραγμάτων και του εαυτού του.
  Ο καταιγισμός των πληροφοριών αποπροσανατολίζει τον άνθρωπο από τη Γνώση. Η γνώση του εαυτού, όπως μας κατατέθηκε στο δικό μας πολιτισμό προάγει στην αντίληψη των πάντων, γίνεται σημείο επαφής με το όλον.Οι αρνητικές πληροφορίες που κατακλύζουν τα Μ.Μ.Ε δεν έχουν να προσφέρουν καμμία προοπτική. Αντίθετα, μη επισημαίνοντας το τέλμα, στο οποίο έχει περιπέσει ο σύγχρονος άνθρωπος, υποστέλλουν την ευθύνη και τη δυνατότητά του ν’ ανέβρει τρόπους διαφυγής, Αυτή, λοιπόν η φορά, η οποία δεν προβάλλει καμμία προσωπική, ηθική αντίσταση είναι κατιούσα.
  Η αποστασιοποιημένη στάση, η προσωπική αντίσταση και ανάλογη δράση ως αντίδραση είναι καθήκον του σύγχρονου λογοτέχνη, ώστε ν’ αποσπάσει τον εαυτό του από το ρεύμα των πολλών.Για να υπηρετήσει τα εθνικά οράματα ο λογοτέχνης πρέπει ο ίδιος να εμβαθύνει σ’ αυτά. Τούτο θα αποβεί θετικό, όταν τα μετουσιώσει μέσα από τη φιλοσοφική σκέψη, προσαρμόζοντάς τα στη σημερινή πραγματικότητα.
    Η τέχνη του λόγου δεν έχει σχέση με τον εντυπωσιασμό, κατατείνει στην συγκίνηση, στοιχείο που προωθεί την επικοινωνία.  Μ’ έναν σύγχρονο τρόπο, μ’ έναν καίριο και συγκεκριμένο λόγο, καλείται να συνδέσει με την ποιότητα, στοιχείο εκφραστικό της Ψυχής. Η ποιότητα, η αλήθεια ως μνήμη, η λεπτομέρεια ως σημαντικός συντελεστής της λειτουργικότητας της ζωής είναι τα στοιχεία που θα τροφοδοτήσουν τη λογοτεχνία, ώστε και πάλι ο νεοέλληνας να βεβαιώσει τη συνέχεια της παρουσίας του Ελληνικού Πνεύματος.
    Σ’ ένα χωρίο της Καινής Διαθήκης (κατ. ΙΩ. 12, 20-26) παρουσιάζεται ένα γεγονός που αποκαλύπτει τη σχέση της ελληνικότητας με την διδασκαλία της Αγάπης. Εκεί που ο Ιησούς αναφωνεί «ελήλυθεν η ώρα ίνα δοξασθεί ο Υιός του Ανθρώπου» όταν μαθαίνει ότι οι Ελληνες τον αναζητούν.
 Αυτό το γεγονός φανερώνει ότι μέλλεται στους Ελληνες μία μεγάλη τιμή και ένα μεγάλο χρέος, ν’ αναλάβουν τη διαδικασία της παιδευτικής μύησης στη διδασκαλία της Αγάπης, καθώς και την διάδοσή της. Σ’ αυτό, όπως γνωρίζουμε, έπαιξε καθοριστικό ρόλο η ελληνική γλώσσα.
   Η ελληνική γλώσσα κομίζει έναν θησαυρό ανεκτίμητης ποιότητας δυναμικού ενέργειας. Μεταφέρει από τα βάθη των αιώνων Αξίες ζωής. Διατρέχοντας την ιστορία του Ελληνικού Γένους φορτίζεται βιωματικά. Η νεοελληνική λογοτεχνία έχει στα χέρια της αυτόν τον θησαυρό  και παράλληλα το καθήκον να μεταβιβάσει αυτήν την ενεργειακή παρακαταθήκη.  
   Αλήθεια(= Α-λήθη), Πρόσωπο, Ανθρωπος, Κόσμος, εννοώ, κατανοώ, μετανοώ, συγχωρώ,...... κλπ. Αν επικεντρώσουμε το στοχασμό μας στις λέξεις, τότε αυτές καθ’ αυτές θα μας υποβάλλουν στην ανάλογη μύηση, προσφέροντάς μας την πραγματική τους υπόσταση. (Δίαϊον= δίκαιον)Εφόσον με δέος τις χρησιμοποιούμε, αυτές δε φθείρονται μέσα στο χρόνο. Εμβαθύνοντας και αποκρυπτογραφόντας το νόημά τους ανακαλύπτουμε την ουσία των πραγμάτων και του Εαυτού.
   Παρουσιάζουμε τη λέξη στενοχώρια (που είναι σύνθετη και ετυμολογικά σημαίνει το στενό χώρο),  ως παράδειγμα δηλωτικό της  λεπτής διάκρισης, στην οποία προσανατολίζουν οι λέξεις της ελληνικής γλώσσας. Ο αναγνώστης μέσα από τη λογοτεχνία καλείται να μαθητεύσει σ’ αυτό τον εκφραστικό πλούτο της ελληνικής παράδοσης. Είναι μία γλώσσα των λεπτών επισημάνσεων. Είναι πραγματικά μια μυστική απόλαυση να ενσκύψει κανείς σ’ αυτήν, να την αφομοιώσει, να εκπαιδευτεί και να τη μεταδώσει.
    Ο λόγος ως ιδιότητα ξεχωριστή του  δικού μας, του Ελληνικού  πολιτισμού δύναται να παραλάβει τον σύγχρονο άνθρωπο, τον Έλληνα από την παρούσα φάση της αυτογνωσίας του, για να τον προωθήσει στην περαιτέρω πορεία, συνδέοντας τον με την ένθεη φύση του.
     Η ταχύτητα με την οποία κινείται ο ρυθμός του κόσμου, συμβάλλει ώστε η επικοινωνία των ανθρώπων να γίνεται με σύγχρονους, σύντομους λεκτικούς κώδικες. Είναι όμως, γεγονός πως αυτό αποστερεί τον νεοέλληνα απ’ τον εκφραστικό  πλούτο που προσφέρει η δική του γλώσσα, περιορίζοντας στο ελάχιστο τη δυνατότητά του να εκφραστεί.
    Η σύγχρονη λογοτεχνία χρειάζεται μία επιστροφή ώστε να εμπλουτιστεί με ενέργεια από τα νάματα αυτής της κληρονομιάς.
 Βλέπουμε την εκτροπή από το μέτρο σε όλους τους τομείς και πως κορυφώθηκε η εκτροπή αυτή και εμφανίζει πλέον η ζωή σαφή σημεία παρακμής. Η υλιστική επικρατούσα αντίληψη ζωής, αποσυνέδεσε τον άνθρωπο από την ζωντανή  έκφραση και συνέχεια της πολιτιστικής του κληρονομιάς. Τώρα που ο νεοέλληνας υποβάλλεται από αλλότρια ρεύματα, είναι αναγκαίο η λογοτεχνία να εμπλουτιστεί με τα οράματα που εκφράστηκαν στις μεγάλες στιγμές του Γένους.
   Εάν ως πνευματικοί δημιουργοί και λογοτέχνες δεν διαποτισθούμε από τα εθνικά οράματα, εάν δε μας διαπεράσουν δε θα μπορέσουμε να βεβαιώσουμε και να βεβαιωθούμε για τη διαχρονική τους αξία. Θα παραμείνουμε θεαταί, αμέτοχοι στο γίγνεσθαι και τούτο θα σημάνει ότι οι νεοέλληνες δεν δυνάμεθα να προβάλλουμε την αξία του πολιτισμού μας.
  Ο δυτικός πολιτισμός υπέστη την υλιστική κοσμοθεωρία, η οποία παρουσιάζεται ως παγκόσμιο φαινόμενο, ο απόηχός του καταλαμβάνει και το δικό μας χώρο.  Το πνεύμα του υλισμού, του καταναλωτισμού, της τεχνολογίας καταστέλλει τις εθνικές μας αντιστάσεις. Η βιοτική και βιολογική μέριμνα αποσπά απ’την εθνική μνήμη, ενώ παράλληλα οι κίνδυνοι που προβάλλουν από τις επεκτατικές διαθέσεις των γειτονικών κρατών δεν μας βρίσκουν στην ανάλογη εγρήγορση. Η πατριδολατρεία και  ο σωβινισμός δεν έχουν σχέση με το πνεύμα της εθνικής αξιοπρέπειας.
  Κορυφώθηκε στην εποχή μας το αποτέλεσμα όλων των λαθών του παρελθόντος για να μας προσφέρει τη σημερινή πραγματικότητα, κατά το αρχαίο ρητό «ενός κακού δοθέντος μύρια έπονται.». Η λογοτεχνία θα είναι ενεργή, όταν αποτιμήσει και εκτιμήσει ορθά αυτήν την σημερινή  πραγματικότητα. Είναι χρέος πρώτα απ’ όλα ν’ αναζητηθεί το σημείο εκείνο, το οποίο μας συνδέει με την ψυχή μας, αυτή η οποία δεν περιορίζεται και δε χωρίζει, αλλά εφορμά στην κατάσταση του συνυπάρχειν. Αυτή χρειάζεται να τροφοδοτήσει το λόγο, ώστε ο υποκειμενισμός και η χωριστικότητα να διασπας θούν.
  Κάθε δράση δημιουργεί αντίδραση, η οποία εκφράζεται με μία μορφή επανάστασης. Π.χ τα τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς δημιουργούν την αντίδραση που εκφράζεται με τον ξεσηκωμό του γένους. Παρατηρούμε ότι το όραμα της ελευθερίας διατρέχει την ιστορία και διαφοροποιεί τους αγώνες, που είναι ανάλογοι και εκδηλώνονται σύμφωνα με τις εκάστοτε ιστορικές ανάγκες.
   Στην εποχή μας το όραμα της ελευθερίας και της αρετής  θα εμπνεύσει μια νέα επανάσταση, που θα εκφραστεί μ’ ένα διαφορετικό τρόπο και θα επιστρατεύσει  τη  δύναμη του λόγου για να εγείρει συνειδήσεις. Τώρα ζούμε τον κίνδυνο της υπαρξιακής απώλειας και  εθνικής αλλοτρίωσης.
  Ο ευδαιμονισμός αποκοίμισε την ανησυχία της αναζήτησης της υπαρξιακής και οντολογικής ταυτότητας.. Η λήθη έρχεται να διαγράψει αυτό το υπαρξιακό και ηθικό χρέος. Σ’ ένα δοκίμιό μου «Μυστικό - Μυστήριο και διαπροσωπικές σχέσεις» εντοπίζω, ακριβώς, το σημείο, στο οποίο χρειάζεται να επιστήσει ο σύγχρονος άνθρωπος την προσοχή του, το σημείο στο οποίο θα εγκαθιδρυθεί ο νέος αγώνας της ελευθερίας.
   Η εκτροπή του πολυτεχνείου και τόσα άλλα φαινόμενα μας δίνουν τη βεβαιότητα πόσο με λάθος τρόπο ερμηνεύεται η έννοια της ελευθερίας. Η παρακμή φθάνει σε τέτοιες κορυφώσεις, ώστε τα δελτία των ειδήσεων να κυριαρχούνται από τα ιατρικά δελτία των εκάστοτε επωνύμων ασθενών κι αυτή η διαδικασία της μετάβασης από την Τρίτη στις περαιτέρω διαστάσεις να χαρακτηρίζεται ως τέλος, στο οποίο καλείται ο Θεός να επέμβει διορθωτικά! Είναι σε τέτοιο βαθμό σαφής η εκμετάλλευση και είναι τόσο ισχυρή η επίδραση που ασκούν τα Μ.Μ.Ε, ώστε πλήθη μαγεμένα να μη διαμαρτύρονται και να μην επαναστατούν αναζητώντας, τελικά, μία ορθή και αξιοπρεπή στάση, απέναντι στην έννοια της ζωής.
   Είναι γεγονός ότι  ο άνθρωπος ως μοναδικότητα αυτόνομη χρεώνεται στην αναζήτηση ενός προσωπικού τρόπου να επέμβει και να δράσει ηθικά, παρακάμπτοντας όλα αυτά που παρερμηνεύουν την έννοια της ελευθερίας και του χρέους. Η πολιτική υπό την έννοια της κομματικής σκοπιμότητας δεν ανταποκρίνεται στην εθνική της αποστολή. Ο κρατικός μηχανισμός καταργώντας τον άνθρωπο ως πρόσωπο συνιστά ένα σύστημα, που δεν διαπνέεται και δεν καθοδηγείται από τα εθνικά οράματα.  Η οικογένεια περιορίζει στην μέριμνα, που αφορά έναν τρόπο βιοτικό κι εδώ η προσωπική ελευθερία και το χρέος προς το σύνολο υποκαθίσταται μέσα στη σύμβαση.
    Όλα αυτά είναι στοιχεία που χρεώνουν τον στοχαστή, τον άνθρωπο, τον λογοτέχνη. Δεν είναι όμως δυνατόν να εξηγηθούν τα φαινόμενα των καιρών, εάν δεν αναφερθούμε στη μεταφυσική ιδιότητα της ζωής και του ανθρώπου. Αυτή η αναφορά είναι η μόνη ικανή να διασπάσει τον κλοιό που δημιούργησε η βιολογική περίφραξη. Η αναζήτηση αυτή με σύγχρονο τρόπο θα μπορέσει να ερμηνεύσει  τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος κόσμος.
   Η λογοτεχνία σήμερα χρειάζεται να σταθεί ανάμεσα στο εδώ και στο επέκεινα. Να συλλάβει τη σχέση του ενός με τον άλλον, που προωθεί στο Όλον. Το μυστήριο της ζωής και του θανάτου τίθεται συνεχώς ενώπιόν μας και μας καλεί να το αποκρυπτογραφήσουμε.
  Το όραμα της ελευθερίας ήταν και είναι πάντα σχετικό με την μεταφυσική διάσταση. Αυτή εμποτίζει και διαπερνά την ανθρώπινη φύση και την προάγει δια της αέναης πάλης που διαδραματίζεται ανάμεσα  στην ύλη και το Πνεύμα. Στο όραμα βλέπουμε τη νίκη του ανθρώπου, που διασπά την περιορισμένη του φύση και μεταβαίνει στη ελευθερία του Πνεύματος.
   Ο δρόμος αυτός χαράχθηκε πριν από χιλιάδες χρόνια. Επισημάνθηκε από τους μεγάλους δραματουργούς ποιητές και έδωσε την εγκυρότητά του μέσα από την κατάθεση της Αλήθειας, η οποία συνοψίζεται στο Πρόσωπο του Θεού Λόγου.
   Μιλούμε για τα εθνικά οράματα και θα νόμιζε κανείς ότι αυτά αποτελούν ένα ανεπανάληπτο παρελθόν. Αντίθετα, είναι καταθέσεις που αφορούν το διηνεκές.
   Τη σκυτάλη του πολιτισμού μας έχουν ήδη αναλάβει όσοι συνειδητοποιούν το χρέος τους απέναντι σ’ αυτή την ιερή παρακαταθήκη. Αυτές οι υγιείς αντιστάσεις διεκπεραιώνουν την πορεία του πολιτισμού. Τώρα αυτοί οι ανώνυμοι αθληταί της εσωτερικής πάλης, ηθικοί ταγοί γίνονται αθληταί, επιστήμονες τεχνίτες του λόγου, μόνοι, ανένταχτοι, ασυμβίβαστοι κρατούν τα οράματα ζωντανά να τα παραδώσουν στους επερχομένους. Τα εθνικά οράματα εμποτισμένα από την αξία της ζωής, έχοντας σαν προϋποθέσεις την πορεία της εξελίξεως και της αυτογνωσίας, ορθώνονται στο μεταίχμιο του εδώ και του επέκεινα. Το εγώ, το εσύ και το όλον- ο άνθρωπος, η ψυχή και η συνείδησή του, αναμένουν το λογοτέχνη που θα επιχειρήσει την αφύπνιση ώστε να λειτουργήσει και πάλι ο άνθρωπος ως συνάνθρωπος και ο νεοέλληνας με την αξιοπρέπεια του Έλληνα.
      Δεν έχουμε άλλον μέσον όσοι συνειδητοποιούμε και παρατηρούμε την κατιούσα φορά, δεν έχουμε άλλον τρόπο ν’ αντισταθούμε και ν’ αντιδράσουμε, έχουμε μόνο τους εαυτούς μας με όπλο το Λόγο .
                                                  


                                                              ΑΛΚΜΗΝΗ ΚΟΓΓΙΔΟΥ.







H ομιλία: «Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΩΣ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΟΡΑΜΑΤΩΝ» αποτέλεσε εισήγηση στο αυτό θέμα. που δόθηκε στα πλαίσια του πανελλήνιου λογοτεχνικού συνεδρίου στην Ακαδημία της αρχαίας Ολυμπίας στις 2/3/4 Αυγούστου 1996.





Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου